BÜNYAN / KARAKAYA TARİHİ – Araştırmacı Tarihçi Mehmet GÖNEN
Karakaya Anadolunun İslamlaşması ve Türkleşmesi esnasında Anadolu Selçuklu Devletinin sonlarında (1308), Eratna Devletinin Kuruluşu (1327) esnasında Danişmendlilerin yerleştiği Eratna Beyliği dönemi Türkmen Köyü’dür. Türk tarihinde 1071’deki Malazgirt Savaşı’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğuna kadar Anadolu’da kurulan devletlere Anadolu Beylikleri, bu döneme de Beylikler devri denir.
Beylikler dönemi Kayseri Şehrinde Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkıldığı ve Osmanlı Devleti’nin şehri Karamanoğullarından 1468 tarihinde aldığı dönemi içine almaktadır.6 Karaman Eyaletinin Nahiye ve Tımarlarından, Dulkadirli Eyaleti’nin Köy ve Nahiyelerinden biri olur. İlk yerleşenlerin Danişmendli, kuruluşunun Eretna Beyliği döneminden hareketle tarihi sıraya ve konu bütünlüğüne riayet ederek tarihimizi ele alalım.
ESKİ TUNÇ DEVRİ
Karakaya’nın bilinen antik tarihi Eski Tunç Devri ile başlar. Karkaya’da çıkan buluntulara göre köyde Etiler ve Romalıların izlerine rastlanmaktadır Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu: 22.06.2018 tarih ve 3349 numaralı kararı. Kayseri ili, Bünyan ilçesi, Gaziler (Karakaya) Mahallesinde bulunan mülkiyeti Maliye Hazinesine ait tapunun, 148 ada, 132 numaralı parseli ile mülkiyeti Bünyan Belediyesine ait tapunun, 148 ada, 140 numaralı parselleri üzerinde bulunan “Alipınarı Mevkii Eski Tunç Devri Yerleşimi”nin I. Derece arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmesine karar verildi. Erken Tunç Çağı dönemi yaklaşık MÖ 3200-1900 yıllarını kapsar. Ali Pınarı 1589-1590 da Kenar-ı Irmak Nahiyesine tabi mezra idi.2 Buradan anlaşılacağı üzere Kuruca ve Ali Pınarı diye bildiğimiz yer eski Ali Pınarı yerleşimidir.
ETİLER ve ROMA DÖNEMİ
Etiler, tarihin en büyük medeniyetlerinden birini MÖ 1450-1200 tarihleri arasında Kayseri’de kurmuşlardır. Başşehri Kültepe’deki Kaniş Ka-rum’dur. Etiler MÖ 1200 yılında Persler tarafından yıkılınca kalan Etiler Akkışla ilçesi tarafında MÖ 800 yılında Tabal Krallığını kurmuşlardır. Köyün ilk kuruluşu Tabal Krallığı zamanında olmuştur. Karakaya’da bulunup Kayseri müzesine teslim edilen tabletlerden hareketle köyün Tabal Krallığının 24 prenslik merkezinden biri olduğu belirtilmektedir. Kaya oyma mezarlıklarından çıkan gözyaşı şişeleri Etiler’e aittir. Etilerden sonra köye Romalılar yerleşmiştir. Ören yerlerinde Roma dönemine ait madeni paralar çıkmaktadır.4 Karakaya’da tarih öncesinden günümüze 39 köy ve yerleşim yeri olduğu rivayet edilir. Köy arazisinde ve tarlalardan çıkan buluntular Karakaya’da değişik kavimlerin bulunduğunu gösterir.
Tarihçi Mehmet Çayırdağ bu dönemi şöyle özetlemiştir “1071 Malazgirt Zaferinden sonra Selçuklulara tabi Danişmentliler tarafından feth edilen Kayseri 1127 de Emir Mehmet Gazi’nin eline geçmiş ve oğlu Melik Mehmet zamanında beyliğin başkenti olmuştur. Kayseri 1243 da Moğol istilasına uğramış, 1335 yılına dek önceleri kısmen Selçuklulara tabi olmakla birlikte Moğol İlhanlı hakimiyetinde kalmıştır.
1330’lu yıllardan itibaren Eratna Beyliğine daha sonra Kadı Burhanettin Devleti’nin önemli bir merkezi olan Kayseri 15.yy başlarından itibaren Karamanoğulları hakimiyetine girmiş. Karamanoğulları ve Dulkadirlioğulları arasında pek çok kez el değiştirmiş. Nihayet 1463 yılında Fatih Sultan Mehmet şehri Karamanoğullarından alarak Osmanlıya bağlamıştır. Osmanlı idaresine katılan Kayseri yeni teşkil edilen Karaman Eyaletine bir liva olarak bağlanmıştır”10
DANİŞMENDLİLER, 1080-1178
Danişmendlilerin Çepni boyundan olduğu tahmin edilmektedir. Harezm bölgesinden gelip Selçukluların hizmetine girdikleri bilinmektedir. Danişmend Ahmed Gazi’nin babası Danişmend Ali Taylu Selçuklu Devletinde muallim, müşavir, diplomat ve atabey olarak görev yapmıştır. Danişmend Ahmed Gazi’nin Azerbeycan da kaldığı ve orada ki fetihler de Sultan Alparslan’ın dikkatini çekmeyi başarmıştır. 1071 de ordusu ile Malazgirt Savaşı na katılan Danişmend Ahmed Gazi,9 kendisine iktâ olarak verilen başta Sivas olmak üzere, Malatya, Elbistan, Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Develi ve havalisini büyük direnişlerle karşılaşmadan Rumlardan alarak ve buralara yerleşerek kendi adına izafeten Danişmentli Devleti’ni kurdu.5
Kısa sürede, 1085 de Orta Anadoluyu feth eden Danişmend Ahmed Gazi Sivas’ı devlet merkezi yapar, Karadeniz Bölgesine inebilmek için merkezlerini Niksar’a taşır.9
Sivas’ın Türkler tarafından fethini anlatan en önemli kaynaklardan biri Danişmend Gazi Destanı’dır. Eser Battal Gazi Destanı’nın devamı gibidir.9 Dânişmendname Danişmend Gazi’nin fetihlerinin anlatıldığı destansı bir roman mahiyeti arz etmektedir.5
Danişmendlilerin Seyyid Battal Gazi neslinden geldikleri hakkındaki rivayetler güvenilecek kaynaklara dayanmamaktadır. Horasan’da ilim tahsil ederek Danişmend yani icazetli (diploma) alim olması münasebetiyle Ahmed Danişmend diye meşhur olduğu anlaşılıyor.8
Danişmend Gazi öldükten sonra yerine oğlu Emir Melik Gazi (dönemi 1105-1134, oğulları Melik Mehmet, Nizameddin Yağı Basan, Aynüddevle, Yağan) geçer. Malatya, Elbistan, Kayseri, Ankara ve Kastamonu bölgelerini fetheder. Melik Gazi 1134 te Malatya da ölür, Pınarbaşı-Melik Gazi Köyünde ki kendi yaptırdığı türbeye defnedilir.
Melik Gazi öldükten sonra Danişmendliler de taht gavgaları başlar. Melik Mehmet Malatya da melik ilan edilir, Niksar ve çevresine hakim olur. İsyan eden kardeşi Yağan’ı öldürür, Alauddevle üzerine yürür Elbistan ve Ceyhan’ı ele geçirir. Anadolu’nun güneyinde sınırları genişletmek için çalışır, Karadeniz Bölgesini Bizanslılardan geri alır.
Melik Mehmet 1143’te Kayseri de vefat etti. Cenazesi kendi yaptırdığı Ulu Cami’nin güneyinde, şu an mevcut olmayan Melik Mehmet Medresesi’nin avlusundaki türbesine defnedilmiştir.
Sonuç itibarıyla Zünun Kayseri’de, Yağı Basan Sivas’ta, Aynüddevle Malatya’da hüküm sürmesi sonucu Danişmendli ülkesi üçe bölündü. Toprakları Selçuklu hakimiyetine geçmiştir.9
Danişmendli aşireti, Anadolunun Moğul istilasından güneye göç ettikleri, Moğulların Anadolu’dan gitmesi üzerine tekrar geri geldikleri anlaşılır.103 Danişmendli hükümdarları gerek Bizans, gerek Haçlılara karşı başta Selçuklular olmak üzere, diğer Türk beylikleriyle birlikte başarılı mücadeleler de bulunmuşlardır.5
Türbede medfun Seyyid Halil Devletli, 1084-1162 yılları arasında Kayseride hüküm süren Danişmendli sülalesindendir. Kayseri’yi imar eden, ilk Türk-İslam eseri Ulu Camii (Camii Kebir) yaptıran, 1134-1143 yılları arasında Danişmendlilerin 3.hükümdarı olan, Kayseri’yi kendine başkent yaparak, Cami-i Kebir ve bitişiğindeki yıkılam medreseyi yapıp vakfeden Melik Mehmet Gazi, Emir Melik Gazi’nin oğludur.187 Melik Mehmed Gazi’nin Zünnun, Şemseddin, Yunus, Alp Arslan isimli çocukları vardı.
ERATNALILAR, 1327-1381
Selçuklulardan önce Sivas ve sonra Kayseri merkez olmak üzere İlhanlıların siyasi varisi olarak Uygur Türklerinden Sultan Alaeddin Eratna tarafından kurulmuş bir Türk devletidir. Kayseri de 1343-1381’de hüküm sürmüşlerdir. Anadulu Selçuklu Devleti tarihi rolünü tamamladıktan sonra, İlhanlı Valisi Çobanlı Emir Temurtaş (1317-1327) Türkmen Beyleri ile yaptığı istiklal mücadelesinde başarısızlığa uğramıştır. Babasının öldürüldüğünden dolayı canından endişe ederek; Memluk Sultanlığına sığınmak üzere Kayseri’den ayrılırken, yerine kayın biraderi Uygur Türk’ü Emir Eratna’yı (1327-1352) vekil bırakmıştır.
Anadolu’da önce İlhanlı Sultanı Ebu Sait Bahadır’a bağlı, vekaleten ve sonrada Ebu Said’in ölümü üzerine müstakilen hüküm süren Eratna; Türkmen beyleri arasında tutunarak ve sevilerek Beylikler döneminde Eratnalılar adıyla bir devlet kurmuş “Alaeddin” ünvanıyla hutbe okutup sikke kestirmiştir.10 Anadolu Selçuklu topraklarının büyük bir kısmına hakim olan, güzel ahlakından ve sakalının seyrek oluşundan dolayı “Köse Peygamber” lakabıyla anılan Eratna, Çobanlı Şeyh Hasan’a karşı kazandığı 1343 Karabük Zaferi ile Anadolu’yu yeni bir istila ve tehlikeden kurtarmıştır. İlhanlılar ordusunda Anadolu’ya gelen Alaeddin Eratna’nın mezarı Köşk Medrese’nin ortasındaki kümbettedir.3
Sultan Alaeddin Eratna’nın (1317-1352) dört çocuğu vardır.7
1.Ferudun Bey
2–İzzeddin CaferBey (1354-1355)
3–Gıyaseddin Mehmed (1.defa 1352-1354, 2. defa 1355-1365)
4–Bedreddin Şeyh Hasan (öl.1347)
Gıyaseddin Mehmet Bey (1352-1365) ümeranın intihabıyla babasının yerine hükümdar oldu. Kardeşi Cafer sinen büyük olduğu halde hükümdar olamadığından dolayı muber olarak kavgaya başladıysa da mağlup olup Mısır’a kaçtı ve bir müddet orada oturdu. Eratnazade Cafer Bey’in Kayseri dahilinde Karakaya Köyünde Şeyh Halil İbni’s Seyyid Hacı Danişment için yaptırdığı zaviye vakfiyesinde ki kayıt “İkramı seven, en cömert yüce bey…Eratna. Toprağı temiz olsun” Vakfiyenin tarihi h.788/m.1386 Ramazanıdır. Buradan anlaşılıyor ki Mısır’a giden Cafer Bey vakit bulunca memleketine avdet edip yapılan müzaharet sayesinde Kayseri’yi elde etmiş ve oraya m.1386 tarihinde emir bulunduğu anlaşılıyor.7
Eratnalı Mehmet zamanında şehrin kadısı ve veziri olan Kadı Burhaneddin küçük yaşta olan bu beyi ortadan kaldırarak 1381’de beyliğin başına geçmiştir. Sivas merkez olmak üzere adına bir devlet kurarak Eratnalılara son vermiştir. Diğer bir görüşede göre ”Seyyid İsa Vakfiyesi 688/1289 tarihli Fevzi Okyay nüshasının ketebe kaydından hareketle 1354-1355 tarihlerinde Cafer Bey’in Kayseri’de saltanat sürdüğü anlaşılmaktadır.”1
Köye Türklerin yerleşmesi ve Saru Şeyhoğlu ve Seyyid İsa Zaviyesi Vakfı’nın kurulması, Seyyid Halil Devletli Türbesinin yapılması (14.yy) Eratnalılar döneminde olmuştur.
Kaynaklar
1-Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 1. cilt
2-Seyit Ali Kahraman. Kayseri Sancağı Timarları 1589-1590, Kayseri. KBB, 2009
3-Kemal Göde. Sultan Eratna Alaeddin, Kültür Bakanlığı, 1990
4-Şaban Hacıpaşaoğlu (1993); Karakaya ve Koyunabdal Beldelerinin Tarihçesi. Bünyan Kültürü Aylık Kültür Dergisi. Yıl 1, sayı 5
5-Ali Sevim. Anadolunun Fethi. Selçuklular dönemi. TTK, 2014
6-Kemal Demir, Suat Çabuk. Türk Dönemi Kayseri ve Mahalleleri. EÜ Yayınları, 2013
7-İsmail H. Uzunçarşılı, R.N. Edgüer. Sivas Şehri. Türk Tarih Kurumu, 2014
8-İsmail Kakkı Konyalı. Niğde-Aksaray Tarihi. Fatih Yayınevi Matbaası, 1974
9-Necati Demir. Danşmend Gazi Destanı. Niksar Belediyesi, 2018
10-Mehmet Çayırdağ. Kayseri Kitabelerinden 15 ve 16 yy Yapıldığı Anlaşılan Osmanlı Yapıları. Vakıflar Dergisi, s.13
Yorumlar
Yorum Gönder