 |
| Bünyan Yöresi Çocuk oyunlarından UDU |
Hasan YÜKSEL
Kültürümüzün en değerli hazineleri gelişen teknoloji ve siyasal değişimler sayesinde hızla yok olmaya yüz tutmaktadır. Bunların en önemlileri, atadan babaya, babadan çocuğa aktarılan hikâyeler, masallar, çocuk oyunları, bilmeceler, tekerlemeler ve yüzlerce değer artık çağın getirdiği şartlara yenik düşerek yok olmaktadır. Artık torunlarına masal, hikâye anlatan dedeleri, nineleri, etrafımızda göremez olduk. Veya sokaklarda gruplar halinde, saklambaç, çanak çömlek, çelik çomak vb. birçok oyunu oynayan çocukları da göremez olduk. Eğer okullarımızda öğretmenlerimizin öğrettiği oyunlarda olmazsa oyunlarımız da tamamen unutulacak.
Şu bir gerçek ki artık tüm buların yerini önce televizyonlarda çizgi filimler, diziler, arkasından bilgisayarlar ve hızla gelişip çığ gibi kültürümüzü önüne katarak yok eden internet çılgınlığı aldı. Çocuklarımıza bırakın masal anlatmayı, bilmece bile sormayı unuttuk. Tekerlemelerimizde bunlardan biridir. Bünyan gibi köklü bir kültür tarihini barındıran ilçemizde mani ve tekerlemeler ile ilgili yapmak istediğimiz araştırmalar sonucunda yukarıda sıraladığımız acı gerçekler önümüze set gibi çıkıverdi. Yeni neslin birçoğu bırakın maniyi bizim çocukluluğumuzda en çok karşılaştığımız ve severek söylediğimiz tekerlemeleri dahi bilmiyor. Çoğunun bildiği ise okullarında oynadıkları birkaç oyundan akıllarında kalandır. Tüm bunlara rağmen kültür değerlerimizi unutmamış olan bir neslin de var olduğunu gördük. Onlardan derlediklerimiz manevi kültür değerlerimizin aklımızda kalmasını sağlayacak ve bu sayfalardan gelecek nesillere aktarmamızı sağlayacak.
Zaman içerisinde halk arasında masallarda, çocuk oyunlarında, halk hikâyelerinde, yağmur dualarında söylene söylene günümüze kadar gelmiş olan bir takım kalıplaşmış, anlamlı veya anlamsız söz dizeleri olan tekerlemelere Bünyan Yöresinde daha çok çocuk oyunlarında ve masallarda rastlıyoruz.
Almanların “Gaukelspiel”, İtalyanların “Farsa”, Fransızların “Farce” dedikleri tekerlemeye Bünyan’ da “Teselleme” adı verilmektedir. Yörede daha çok çocuk folkloru içinde rastladığımız tekerlemelerin söylendiği yere göre kimi zaman ritmik / müziksel, kimi zaman kafiyeli ve vezinli olduğunu görüyoruz. Daha çok çocuk oyunlarında söylenen tekerlemeleri derleyebildiğimiz için oynandığı oyunlarında adlarını da yazarak aşağıda örneklerini sıralayalım.
A- İlkokul çağı öncesi çocukları eğlendirmek ve oynatmak amacıyla söylenen tekerlemeler.
1-Elli bir, elli iki
Elli üç ….. Altmış
Bir gemi batmış
İçindeki şişko
Üç göbek Atmış
Bir iki üç
2- Daire halinde ellerini yere koyan çocukların parmakları sayılarak söylenen tekerleme. Her seferinde bir parmak katlanır
Ooooo…..
Kim Ossurdu
Bit Ossurdu
Yorgan aldı
Yola düştü
Ossuranın götü
Patates gibi şişti
3-Eli yeni kalem tutmaya başlayan çocukları oyalamak, hem de bu tekerlemeyi söyleyerek,
kalemle şekiller çizmesini öğretmek amacıyla çocuğa her bir mısrada, bir şekil çizdirilerek
ağzında memesi olan bir bebek resmi yaptırılır.
Ocak, Şubat Mart
Bu ne biçim surat
Yumurtadan gövdesi
Mercimekten düğmesi
Tombul tombul bacaklar
Annesini kucaklar
Hani bunun memesi
Evde kalmış şapkası
4-Daire halindeki çocukların elleri yere koydurulup parmaklarının tek sayılması usulü ile söylenen tekerleme.
Elim elim öpenek
Elden çıkan topanak
Topanağın yavrusu
Bit pirenin karısı
Âdem budem
Sil Süpür
Al çık, bal çık
Sen bu aradan çık (Çık bunu çıkart bunu)
5- Ufak çocuk sırta alınıp gezdirilerek söylenir. Veya çocukların daire şeklinde oturup oyunculardan birinin arkasına mendil bırakıp kovalamaca oynanması şeklinde söylenir
Yağ satarım
Bal satarım
Ustam Ölmüş
Ben Satarım
Ustamın kürkü sarı
Satsam on beş liralık
Zambak zumbak
Dön arkana iyi bak
6-İki çocuğun karşılıklı ellerini tutması ve diğer çocukların sıra ile alttan geçmesi ile söylenir. Tekerleme sonunda bir çocuk yakalanır. Tekrar tekrar son çocuk alınıncaya kadar söylenir. Tekerleme ezgi ile söylenir
Aç kapıyı bezirgân başı
Bezirgân başı
Arkamdaki yadigâr olsun
Yadigâr Olsun
Birinci sıçan
İkinci sıçan
Üçüncüsü (sen) kaçaman
Burada çocuğa “Ay mı? Güneş mi?” veya başka birbirine benzer sorular sorulur. Hangisine cevap verirse o adı alan kişinin arkasında yer alır.
7- Tık tık tık
Kim o.
Sümüklü Memo
Ne istiyorsun
Para
Git çöplükte ara
B-Sayışmacalar da söylenen tekerlemeler, oyuna önce hangi gurubun veyâ oyuncunun başlayacağını veyâ oyunu yönetecek olan ebenin seçimi için söylenen tekerlemeler.
8-Oyuncuların karşılıklı el vurarak söyledikleri tekerleme.
Üşüdüm üşüdüm
Daldan elma düşürdüm
Elmamı yediler
Bana cüce dediler
Cücelikten çıktım
Anneme gittim
Annem pilav pişirmiş
İçine fare düşürmüş
Bu fareyi ne yapmalı
Merdivenden atmalı
9-Portakalı soydum
Başucuma koydum
Ben bir yalan uydurdum
Duma duma dum
Kırmızı mum
Gel bizim bahçeye kon
Bahçedeki kızlar
Laf anlamazlar
Bahçedeki kazlar
Yumurtlamazlar
Doktor gelir tık tık
Elinde ıbrık
İğnesinden ilacından
Bıkmıştık.
10- Ooo.. Diye başlayan tekerlemelerde önce başparmak ağza götürülür daha sona oyuncular sayılır
Ooooo….
Oo moo dostum
Ben sana küstüm
Armudu kestim
Tavana astım
11-Dama çıktım
Yıldız saydım
On iki, on iki
Hani bizim
Moz tilki
12-Oooo…
Piti piti
Karamela sepeti
Terazi lastik
Cim lastik
İlk dersimiz matematik
Öğretmen dedi bir iki üç
Be anladım yüz yirmi üç
13-Mustafa mıstık
Arabaya kıstık
Arabanın tekeri
İstanbul’un şekeri
Hop hop hop
Altın top
Bundan başka oyun yok (sayım sonunda istenmeyen biri gelirse tekerlemenin sonu)
Yok ha yok yok yok (diye uzatılarak seçilmek istenen kişi seçilir.)
14-Oooo…
Piti piti
Karamela sepeti
Terazi lastik
Cim lastik
Biz size gittik
Bitlendik
Hamama gittik
Temizlendik
15-Portakalı soydum
Başucuma koydum
Ben bir yalan uydurdum
Duma duma dum
Kırmızı mum
Dolapta pekmez (ayağımın altı pekmez)
Yala yala bitmez
Ayşecik, Fatmacık
Sen dur
Sen bu oyundan çık.
16-Çan çan Çikolata
Hani bize limonata
Limonata bitti
Hanım kızı gitti
Nereye gitti?
İstanbul’a gitti
İstanbul’da ne yapacak?
Terlik pabuç alacak
Terlik pabucu ne yapacak?
Düğünlerde
Şıngır mıngır oynayacak.
17-Oooo…
Allah’tan başlayalım
Şeytanı taşlayalım
Bir can, iki can, üç can
Dört can, beş can, altı can
Yedi can, Sekiz can, dokuz can
On can
Hacivat benim amcam
Karagöz benim dayım
Fare benim yengem
Dayıların dayısı
Ormanların ayısı
18-Çık çıkalım çayıra
Yem verelim ördeğe
Ördek yemini yemeden
Ciyak miyak demeden
Aktım baktım (buktum)
Çıktım çıkardım
19-Asker amca
Merhaba merhaba merhaba
Kafan girsin
Dolaba dolaba dolaba
Dolapta muz var
Sana göre kız var
Kızın adı Ayşe
Saat geliyor beşe
Bir, iki, üç, dört, beş
20-Atlılar atlılar
Kırmızı kravatlılar
Annemi kaçıranlar
Maymun suratlılar
21-Ya ondadır
Ya bunda
Helvacının kızında
22-Oooo…
Lili lili
Papatya dilli
Kız senin adın
Kaç türlü
23-İn min
Kadi din
Karalara
Kaçanlara
Telsiz telefon
Biz size geldik
Bitlendik
Şoför atladı
Lastik patladı
Bizi görenler
Hemen çatladı
C- Oyunların içinde söylenen tekerlemeler
23- Micoz oyununda söylenir
Birem
İkiem
Gamzem
Dökem
Saram
Sakız
Tamam
Otuz
Otuz bir
…….
…….
Elli
Ebelik bundan belli
24- İp atlarken söylenir, aynı zamanda saymaca olaraktan söylenir
İğne battı
Canımı yaktı
Tombul kuş
Arabaya koş
Arabanın tekeri
İstanbul’un şekeri
Hop hop hop
Altıntop
Bundan başka oyun yok.
25- İp atlarken söylenir
Kuzu kuzu mee
Bin tepeme
Haydi gidelim
Ayşe teyzeme
Ayşe teyzem hasta
Çorbası tasta
Etyemez
Süt içmez
Bu ne biçim hasta.
26- İp atlarken söylenir
Ispanakçı baba
Ispanağın kaça
Elli elli yüz
Dere tepe düz
Ördek suda yüz
Vak vak vak
Koca karı kalk
Lambaları yak
Üç göbek at
Olduğun yere yat
Bir iki üç.
27- İp atlarken söylenir
Derya deniz
Karpuz keseriz
Kızlar giyer
Misket (miski) çorabı
Erkekler içer
Rakı şarabı
Dönme dolabı
Ağzım sulandı
Midem bulandı
Üç kere öhe öhe öhe
28-İp atlarken söylenir
Nacar nacar
Dalgaları açar
Annesi gelince
Şıp (vız) diye kaçar
29-İp atlarken oyuncu yanıncaya kadar dizi halinde söyler
Denizde dalga
Hoş geldin abla
Eteğini topla
Rahat otur abla
Etek buluz
Filiz İngiliz
Denizde dalga
Hoş geldin abla
Eteğini topla
Rahat otur abla
Elinde nail
Hoş geldin Ali
Denizde dalga
Hoş geldin abla
Eteğini topla
Rahat otur abla
Üç kere zıpla
Bir iki üç
30-İp atlarken söylenir
Oooo pisi pisi
Var mı senin gibisi
Gel boynuna bakayım
Mavi boncuk takayım
Mavili boncuk yok
Kilimcide çok
Kilimci kilim dokur
İçinde bülbül okur
O bülbül benim olsa
Biri ay biri yıldız
Ortasında kemal paşa
Kalk gidelim Beşiktaş’a
Beşiktaş’ta kim var
Sırma saçlı kız var
Sırma saçını öreyim
Ali beye vereyim
Ali bey hasta
Çorbası tasta
Etyemez
Süt içmez
Bu ne biçim hasta
31-İp atlarken söylenir
Deniz deniz
Karpuz keseriz
Kızlar giyer
Miski çorabı
Erkekler içer
Rakı şarabı
Şarabı
Döndü döndü
Döndü dolabı
Şiş kebabı
Ağzım sulandı
Midem bulandı.
32-İp atlarken söylenir
Sağımda sarımsak
Otur da kalk
Sigaranı yak
Keyfine bak
Annen gelince
Hemen kaç.
33-Uzuneşek oyununda söylenir
Bizim köyün imamı
Alttan verir samanı
Üsten çıkar dumanı
Attı kaçtı kaç attı. (burada altta yatan oyunculara sayı sorulur.)
34-İp atlarken söylenir
Oooo, mo
Dandili do
Ece mece çüş
Çüş eşeğim çüş
Akşam suya düş. (Kaynar kazana düş)
35-Cingil (Cingan) Aliler oyununda melodik olarak söylenir.
Aliler Aliler
Cingan Aliler
Her ne ister
Her ne ister
Bizim saraydan
İçinizde bir güzel var
Bir Cihan var
Onu isteriz
O güzelin
O Cihan’ın
İsmi de ne imiş
O güzelin
O cihanın ismi ( burada bir oyuncunun adı söylenir)
36-Tek el ile oynanan el sende oyununda söylenir. Aynı zamanda saymaca olarak da söylenir.
El sende
Ekecek sende
Bura benim tarlam
Eker biçer
Vurur kaçar
Aramıza yardımcı
37-El vurularak söylenen, aynı zamanda dönemin dizilerinin izini taşıyan tekerleme
Tepsi tepsi fındıklar
Ceyar Babyi yumruklar
Ceyar gözün kör olsun
Suelin bize bakar.
D-Diğer tekerlemeler
38-İbibik kuşu görüldüğü zaman söylenen tekerleme
İbibik guguguk
Bir yavrum var küçücük
Cehizi var azıcık
39-Adı Mustafa olanlar kızdırmak için söylenir
Mustafa mıstık
Arabaya kıstık,
Bir mum yaktık
Seyrine baktık
40-Yağmur duası olarak söylenenler
Yağ yağ yağmur
Teknede hamur
Ver Allah’ım ver
Sulu sulu yağmur
41-Yağmur yağıyor
Seller akıyor
Arap kızı
Camdan bakıyor.
KAYNAK: Erciyes Aylık Fikir Ve Sanat Dergisi, Eylül 2011 Sayı 405
Yorumlar
Yorum Gönder