Bünyan ilçesi, Kayseri ilinin kuzeydoğusunda yer alan, halıcılığı ile ünlü tarihi bir ilçemizdir. Bünyan’da yapılan arkeolojik çalışmalar Bünyan ilçesinin tarihi yönden oldukça gerilere gittiğini göstermektedir. Bünyan’ın Sultanhanı köyü civarında bulunan ateş sunağı, ilim adamları tarafından Tabal dönemi kalıntısı olarak kabul edilmektedir ki M.Ö.1200’lü yıllara yani Geç Hitit Dönemine tekabül etmektedir. Bünyan Sümerbank Fabrikasının temel kazısında bulunan ve Abbasi dönemine ait olduğu anlaşılan paralar ise Roma döneminde bölgenin zaman zaman Abbasilerin eline geçtiğini göstermektedir. Roma ve Bizans döneminde o zamanlar “Korama” adı verilen dağın çevresinde Karkama (bugünkü Gergeme köyü, sonradan Bünyan’ın Doğanlar Mahallesini oluşturmaktadır) ve Sermusa (bugünkü Bünyan ilçesinin bilinen en eski yerleşim adı) adında iki yerleşim yeri tespit edilmektedir. Bünyan’da Selçuklu Döneminin izlerini gösteren önemli tarihi yapılar mevcuttur. Bünyan’ın Sultanhanı köyünde bulunan ve Selçuklu Sultanı 1. Alaaddin Keykubat zamanında 1232-1236 yılları arasında yapılan Sultan Hanı (bkn Sultanhanı) ile yine 1. Alaaddin Keykubat dönemi eserlerinden olan ve avlu kısmı Atabey Celaleddin Karatay tarafından yaptırıldığı için onun adıyla anılan Karatay Kervansarayı (bknz Karatay Kervansarayı), ilçenin tarihi göç yolları üzerinde bulunduğunu göstermektedir. Bünyan’ın Türk hakimiyeti dönemindeki tarihini aydınlatacak en önemli yapılardan biri m.1333 yılında Uygur Türklerinden Tac-ı kızıl oğlu Emir Zahireddin Mahmut tarafından yaptırılmış olan Bünyan Ulu Camii’dir. (Bakınız Bünyan Ulu Camii) Bünyan’ın Samağar köyü de adını 1265-1277 yılları arasında İlhanlı komutanı olarak Anadolu’ya gönderilmiş olan Samağar Noyan’dan almıştır. Osmanlı kaynaklarına göre, Bünyan’a yerleşenler “taife-i Yörükan” olarak adlandırılan Sarımsaklı Yörükleridir. Sarımsaklı Yörüklerinin yerleşim yerleri, Kayseriyye Sancağı Koramaz kazası, Canik Sancağı Samsun kazası, Paşaeli Sancağı Serez Kazası olarak gösterilmiştir. Bünyan ilçesi, 16. Yüzyılda Koramaz nahiyesinin merkezi ve Sarımsaklı köyü olarak kayıtlara geçmiştir. 1500 yılında 91 hanenin bulunduğu köyde 37 hane Müslüman ve 54 hane gayrimüslim vardır ve 21 kişi de vergi mükellefidir. Köyde 1 imam, 1 a’ma, 1 zaviyedar, 1 pir-i fani ve 2 de gaip bulunduğu kayıt altına alınmıştır. 1500 yılı nüfusu 498 kişi tahmin edilirken, 1520 yılında nüfusunun 578 olduğu hesaplanmaktadır. Köyde arpa, buğday ve bostan ürünlerinin ekimi yapılırken hayvancılık ve arıcılığın da iyi seviyede olduğu, ayrıca 2 bezirhane ve 4 tane de değirmenin bulunduğu tespit edilmiştir. Bünyan ilçesinin köylerinde büyük ölçüde Dulkadirli döneminde nüfus hareketlerinin olduğu ve köylere Maraş üzerinden gelen Dulkadirli Türkmenlerinin yerleştiği görülmektedir. Büyük Bürüngüz Köyündeki Alaeddevle Cami ve Daniş Ali Bey Camii bu dönem eserlerindendir. 1511 yılında Vezirazam Hadım Ali Paşa ile Şahkulu arasındaki savaş Sarımsaklı'da (Bünyan'da) geçmişti. Şahkulu, ani bir yarma harekatına girişerek Hadım Ali Paşa'yı öldürmüştü. Bugün Bünyan ilçe mezarlığında bulunan ve kitabesinde “Süphanverdi bin Şahkulu” yazan mezar, ilçedeki en eski mezarlardan biridir ve bu tarihi olayın hatırasını yaşatmaktadır. Bünyan’daki tarihi konak Cebeci Baytaktarbaşısı Sarımsaklılı Serdengeçti Ahmet Ağa’nın oğlu Ömer Ağa tarafından 1785 yılında yaptırılmıştır. İki katlı olan konağın alt bölümünde büyük bir ahır yer alırken, üst katta ise haremlik, selamlık ve misafirler için konaklama odaları yer almaktaydı. 1868 yılında Sarımsaklı köyü, Sivas ilinin Aziziye ilçesine bağlı bir nahiye merkezi ve aynı zamanda belediye olur. 1895 yılında Bünyan-ı Hamid ismiyle Sivas iline bağlı bir ilçe merkezi olan Bünyan, 1911 yılında Kayseri’ye bağlanmıştır. Bünyan, Arap dilinde yapı, bina anlamına gelen bir isim olup bu ad, sultana bağlılığın bir göstergesi olarak önce “Bünyan-ı Hamid” (Hamid’in binaları) adını almış, 1908 yılında Meşrutiyet ilan edilince Hamid adı kaldırılarak Bünyan şeklinde söylenmeye başlanmıştır. Halk arasında adı “Hamidiye” şeklinde söylense de Bünyan’ın resmi olarak Hamidiye şeklinde bir adı olmamıştır. Bünyanlılar, Milli Mücadeleye özellikle “Kayseri İntikam Alayı” içerisinde yürüttükleri faaliyetle destek vermişlerdir. 17 Ağustos 1920 tarihli Hamiyet-i Milliye gazetesinin haberine göre, İncesu, Bünyan ve Develi’den gönüllerle oluşturulan Kayseri İntikam Alayına bu ilçelerden birer bölük katılmıştır. Bu yapılanmaya Bünyan eşrafından zamanın ileri gelenleri de bizzat katılmışlardır. Belediye Başkanı Nail Ağa (Meram), Müftü Nuh Efendi (Özsoy), Hoca Tahsin, Abidin Ağa (Arar), Elbaşılı Karabey, Gergemeli Osman Ağa (Kaplan), Ethem Ağa (Oğuz) bunlar arasındadır. Kayseri’de Kuvayı Milliye Teşkilatının önde gelen isimlerinden olan Bünyanlı Müderris Alim Efendi (Çınar), ilk meclis-i mebusana Kayseri milletvekili olarak seçilmiştir. Cumhuriyet yıllarında da Bünyanlıları TBMM çatısı altında görüyoruz. Reşit Turgut, Ziya Turgut, Sami Turan, Servet Hacıpaşaoğlu, M.Sedat Turan, Hasan Basri Üstünbaş, Nesrin Nas, Mustafa Duru, Fazıl Kahraman Bünyanlı milletvekilleridir. 1926 yılında Bünyan Halı İpliği Fabrikası kurulmuştur. (Bknz Bünyan Battaniye Fabrikası) 1928 yılında ise Bünyan Hidroelektrik Santrali hizmete girmiştir. (Bknz. Bünyan Hidroelektrik Santrali) Bünsa Döküm Fabrikası ise 1974 yılında halk ortaklığı kurulmuş bir tesis olarak hizmet vermeye başlamıştır. İlçenin Kayseri’ye olan uzaklığı 40 km.dir ve Kayseri-Sivas demiryolu da ilçenin Büyük Tuzhisar kasabasından geçmektedir. 35,52 boylam ve 38,55 enlem üzerinde bulunan ilçe, 1920 rakımlı Koramaz dağının kuzey eteğinde deniz seviyesinden 1348 m. yükseklikteki bir mevkide kurulmuştur. 2007 yılı nüfus sayımına göre ilçe merkezinin nüfusu 12 905, köyler ve kasabalarıyla birlikte nüfusunun toplamı 35 106’dır. İlçeye bağlı sekiz kasaba ve yirmi dört köy bulunmaktadır. Akmescit, Büyük Bürüngüz, Büyük Tuzhisar, Elbaşı, Güllüce, Karakaya, Koyunabdal ve Yeni Süksün, Bünyan’a bağlı kasabalardır. Ağcalı, Akçatı, Asmakaya, Burhaniye, Dağardı, Ekinciler, Emirören, Girveli, Hazarşah, İğdecik, Kahveci, Karacaören, Karadayı, Karahıdır, Kardeşler, Köprübaşı, Kösehacılı, Musaşeyh, Samağır, Sıvgın, Sultanhanı, Topsöğüt, Yağmurbeyli ve Yünören olmak üzere ilçeye bağlı yirmi dört köy bulunmaktadır. Bünyan’ın denizden yüksekliği 1250 metredir. Bünyan, Doğudan Batıya ve Akdeniz’i Karadeniz’e bağlayan önemli yolların kavşağındadır. Bünyan, Elbaşı kasabasının sularını taşıyan Zamantı nehri ile Akdeniz havzasına, Sarımsaklı suyu ile Karadeniz havzasına su gönderen Türkiye’nin ender ilçelerinden biridir. İlçenin en önemli yükseltileri 1920 metre yüksekliğindeki Koramaz dağı ile 1750 metre yükseklikteki Karakaya dağıdır. İlçedeki önemli düzlükler arasında Ekinciler köyü ve Akmescit kasabası arasındaki Zamantı Ovası (Elbaşı Ovası da denir) ve Hazarşah ve Süksün köyleri arasındaki Akdölen Ovası (Uzunok Döleği) yer alır. İlçedeki en önemli göl Tuz Gölü’dür. 23 km2’lik bir alanı kaplayan göl, tektonik göllere güzel bir örnektir. Kapalı bir havzadır ve dışarıya akışı yoktur. Tuz Gölü’nün dışında Elbaşı Gölü (Sazlığı) ve Göztepe (Pınarbaşı) göleti, önemli göller arasındadır. İlçede kasabalar ve köyler dahil olmak üzere 32 tane ilköğretim okulu bulunmaktadır. İlçede orta öğretim kurumu olarak yedi tane lise mevcuttur. Bunlar, Şehit Piyade Teğmen Bekir Öztürk Çok Programlı Lisesi, Endüstri Meslek Lisesi, Naci Baydemir İmam Hatip Lisesi, Sağlık Meslek Lisesi, Büyük Tuzhisar Çok Programlı Lisesi, Akmescit Çok Programlı Lisesi’dir. İlçede bir devlet hastanesi, 8 sağlık ocağı ve 7 sağlık evi ile sağlık hizmetleri yürütülmektedir. İlçede ekilebilir alanların %93’ü tarla olarak kullanılmaktadır ve buğday, arpa ve yulaf ağırlıklı olarak ekilmektedir. Geri kalan %3.9’luk bölüm ise bağ bahçe işlerine ayrılmıştır. Otlak olarak ise arazinin %2.8’lik bir bölümü kullanılmaktadır. Bünyan’da iki büyük hayvancılık tesisinde 2 bin büyük baş hayvan kapasitesi mevcuttur. Bünyan’dan yetişmiş adı bilinen ilk şair, 16. Yüzyılda yaşadığı kabul edilen Koyun Abdal’dır. 19. Yüzyılda yaşayan Aşık Sıtkî (Memiş Hoca), Bünyanlı Aşık Mustafa (1868-1941), Hamdi Üçok (1900-1979), Behçet Kemal Çağlar (1908- 1969), Aşık Harbi (Adnan Türköz) (1925-1982), Abdullah Akay (1930-………) ilçeden yetişmiş ünlü şairler arasındadır. Bünyan’da Yüzük Oyunu, Arap Oyunu, Deve Oyunu gibi geleneksel oyunlarımız halk kültüründe önem taşır. Bamsı Beyrek Hikayesi gibi Oğuz Türklerinin destansı hikayelerinin de anlatıldığı ilçede, halaylar da dikkati çeker. Bünyan Ağırlaması, Sıktırma Halayı, Omuz Halayı, Üç Ayak, Temir Ağa, Cirit Havası gibi halayların mevcut olduğu ilçe, bu yönüyle bir halay bölgesidir. İlçede söylenen türküler arasında en meşhurları Nevruz Gelin, Nar Ağacı, Kayalar, Ayşem, Kozalı Gelin, Çelebi, Ceviz Oynamaya Gelmiş gibi Adnan Türköz ve Zekeriya Bozdağ’ın derlediği türkülerdir. Bünyan yöresi, aynı zamanda ağıtların uzun hava şeklinde söylendiği bir bozlak yöresidir. Bünyan’da spor alanında yetişmiş en önemli kişi milli güreşçi Ziya Doğan olmuştur. Akdeniz Oyunları, Adriyatik Şampiyonası ve Avrupa Şampiyonalarında birincilikleri bulunan Doğan, 1963 yılında ise Japonya’da yapılan Dünya Şampiyonasında dünya üçüncüsü olmuştur. Kaynaklar:
S.Burhanettin AKBAŞ, Bünyan ve Yöresi Halk Edebiyatı Folklor ve Etnografyası, Kayseri, 1994
Hamdi ÜÇOK, Çağlayanlar Beldesi Bünyan, Kayseri,Kayseri, 1953
Ramazan Tosun, Kayseri’de Ermeni Olayları, Kayseri, 1997
Zübeyir Kars, Milli Mücadelede Kayseri, Ankara, 1993
Bünyan Kültürü Dergisi Arşivi
Yorumlar
Yorum Gönder